Những Quy Tắc Vàng Khi Sử Dụng AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) cung cấp những công cụ mạnh mẽ để tăng cường sáng tạo, năng suất và giải quyết vấn đề, nhưng chúng ta phải sử dụng một cách khôn ngoan. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng AI cần tôn trọng các giá trị cốt lõi của con người như quyền con người, phẩm giá, minh bạch và công bằng.

Để tận dụng tối đa AI và tránh những rủi ro, hãy tuân theo mười quy tắc vàng khi sử dụng AI sau đây.

1. Hiểu Rõ Điểm Mạnh và Giới Hạn của AI

AI là trợ lý thông minh, không phải nhà tiên tri toàn tri. Nó có thể tạo ra ý tưởng và tiết kiệm thời gian, nhưng cũng có thể mắc lỗi hoặc "ảo giác" thông tin.

Đối với các quyết định quan trọng (như sức khỏe hoặc tài chính), hãy tham khảo ý kiến chuyên gia thực sự – AI có thể hỗ trợ nghiên cứu nhưng không nên thay thế phán đoán con người. Tóm lại, tin tưởng nhưng phải kiểm chứng: kiểm tra kỹ càng kết quả AI.

Hiểu về khả năng và giới hạn của AI

2. Giao Tiếp Rõ Ràng Qua Các Lệnh Nhắc

Hãy coi mô hình AI như một đồng nghiệp rất thông minh. Hãy đưa ra hướng dẫn rõ ràng, chi tiết và ví dụ cụ thể. Hướng dẫn của OpenAI khuyên: "Hãy cụ thể, mô tả chi tiết nhất có thể về ngữ cảnh, kết quả mong muốn, độ dài, định dạng, phong cách, v.v." khi bạn viết lệnh nhắc.

Lệnh nhắc tốt (ngữ cảnh + chi tiết) dẫn đến phản hồi AI chính xác và tốt hơn. Đây cơ bản là giao tiếp tốt: càng nhiều ngữ cảnh và hướng dẫn bạn cung cấp, AI càng hỗ trợ hiệu quả.

Chiến lược giao tiếp hiệu quả qua lệnh nhắc

3. Bảo Vệ Quyền Riêng Tư và An Ninh Dữ Liệu

Hãy suy nghĩ kỹ trước khi nhập địa chỉ, mật khẩu, thông tin y tế hoặc chi tiết kinh doanh bí mật: kẻ gian và hacker có thể lợi dụng những gì bạn chia sẻ trực tuyến.

Nếu bạn không đăng điều gì đó lên mạng xã hội, đừng đưa nó cho chatbot AI.

— Thực hành tốt nhất về Bảo mật Quyền riêng tư

Nhiều ứng dụng AI miễn phí hoặc chưa được kiểm duyệt có thể sử dụng sai dữ liệu của bạn hoặc thậm chí đào tạo trên dữ liệu đó mà không có sự đồng ý rõ ràng. Luôn sử dụng nền tảng uy tín, được biết đến (hoặc công cụ được công ty phê duyệt) và đọc kỹ chính sách bảo mật.

Ở nhiều khu vực pháp lý, bạn có quyền kiểm soát dữ liệu của mình: theo luật, nhà thiết kế chỉ được thu thập dữ liệu cần thiết và phải xin phép khi sử dụng.

Thực tế, điều này có nghĩa là tắt các tính năng đào tạo hoặc ghi nhớ khi có thể và giữ thông tin cá nhân ra khỏi truy vấn.

Các biện pháp bảo vệ quyền riêng tư và an ninh dữ liệu

4. Luôn Kiểm Tra Kỹ Kết Quả AI

AI có thể tạo ra thông tin sai hoặc tự tin đưa ra câu trả lời không chính xác. Không bao giờ sao chép kết quả AI nguyên bản. Với mọi nội dung quan trọng do AI tạo ra — dữ kiện, tóm tắt, đề xuất — hãy đối chiếu với nguồn tin cậy.

AI không nên loại bỏ "trách nhiệm cuối cùng của con người".

— Hướng dẫn Đạo đức AI của UNESCO

Hãy nhớ, bạn chịu trách nhiệm về những gì AI làm cho bạn. Thực tế, điều này có nghĩa là bạn kiểm soát: chỉnh sửa, kiểm chứng và hoàn thiện kết quả AI trước khi công bố hoặc hành động.

Quy trình xác minh nội dung do AI tạo ra

5. Nhận Thức Về Định Kiến và Công Bằng

Mô hình AI học từ dữ liệu do con người tạo ra, nên có thể thừa hưởng định kiến xã hội. Điều này ảnh hưởng đến quyết định tuyển dụng, phê duyệt khoản vay hoặc thậm chí cách sử dụng ngôn ngữ hàng ngày.

Quy tắc: hãy suy nghĩ phê phán về kết quả. Nếu AI liên tục đề xuất cùng một giới tính hoặc chủng tộc cho một công việc, hoặc nếu nó định kiến nhóm người, hãy dừng lại và đặt câu hỏi.

AI "phải đối xử công bằng với tất cả mọi người" và hệ thống không được phân biệt đối xử, phải được sử dụng một cách công bằng.

— Đạo luật Quyền AI của Nhà Trắng & Nguyên tắc AI của Microsoft

Nhận diện và xử lý các vấn đề định kiến và công bằng trong AI

6. Giữ Con Người Trong Quy Trình (Trách Nhiệm)

AI có thể tự động hóa công việc, nhưng con người phải luôn kiểm soát. Khuyến nghị của UNESCO nhấn mạnh AI không bao giờ được "thay thế trách nhiệm cuối cùng của con người".

Thực tế, điều này có nghĩa là thiết kế quy trình làm việc sao cho có người xem xét hoặc giám sát kết quả AI.

Trách nhiệm còn có nghĩa là lưu giữ hồ sơ: ghi lại khi nào và cách bạn sử dụng AI, để có thể giải thích hành động khi cần.

Một số tổ chức còn yêu cầu dự án AI phải có khả năng kiểm toán, với ghi chép lịch sử quyết định. Điều này đảm bảo có người có thể điều tra và sửa lỗi, phù hợp với nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm.

Giám sát và trách nhiệm của con người trong hệ thống AI

7. Sử Dụng AI Một Cách Đạo Đức và Hợp Pháp

Luôn tuân thủ pháp luật và các nguyên tắc đạo đức. Không dùng AI cho các nhiệm vụ bị cấm hoặc gây hại (ví dụ: tạo phần mềm độc hại, đạo văn nội dung có bản quyền, hoặc lừa dối người khác).

Tôn trọng sở hữu trí tuệ: nếu AI giúp tạo hình ảnh hoặc bài viết, hãy cẩn thận ghi nhận khi cần và tránh sao chép nguyên văn.

Đạo luật Quyền AI của Mỹ nhấn mạnh quyền riêng tư dữ liệu và công bằng, đồng thời ngụ ý bạn phải giữ việc sử dụng AI trong giới hạn đạo đức.

Nhiều quốc gia đang ban hành luật AI (như Đạo luật AI của EU ưu tiên an toàn và quyền lợi). Hãy cập nhật để không vô tình vi phạm quy định mới.

Tóm lại: hãy làm điều đúng đắn. Nếu yêu cầu có vẻ mờ ám hoặc bất hợp pháp, có lẽ đúng vậy. Khi nghi ngờ, hãy tham khảo ý kiến quản lý hoặc cố vấn pháp lý.

Các cân nhắc đạo đức và pháp lý khi sử dụng AI

8. Minh Bạch Về Việc Sử Dụng AI

Minh bạch xây dựng niềm tin. Nếu bạn dùng AI để tạo nội dung (bài viết, báo cáo, mã nguồn, v.v.), hãy cân nhắc thông báo cho khán giả hoặc nhóm của bạn biết. Giải thích cách AI hỗ trợ (ví dụ: "Bản tóm tắt này do AI soạn thảo, sau đó tôi chỉnh sửa").

Mọi người nên biết khi nào hệ thống AI được sử dụng và cách chúng ảnh hưởng đến quyết định.

— Nguyên tắc "Thông báo và Giải thích" trong Kế hoạch AI của Nhà Trắng

Ví dụ, nếu công ty dùng AI để sàng lọc ứng viên, các ứng viên nên được thông báo về điều này.

Về mặt thực tế, hãy gắn nhãn nội dung do AI tạo, và minh bạch về nguồn dữ liệu. Nếu bạn chỉnh sửa bài viết của người khác bằng AI, hãy trích dẫn tác giả gốc. Trong môi trường làm việc, chia sẻ quy trình AI với đồng nghiệp (công cụ AI bạn dùng và các bước thực hiện).

Thực hành minh bạch trong triển khai AI

9. Không Ngừng Học Hỏi và Cập Nhật Thông Tin

AI phát triển nhanh, vì vậy hãy cập nhật kỹ năng và kiến thức của bạn. Theo dõi tin tức uy tín (blog công nghệ, diễn đàn AI chính thức hoặc hướng dẫn quốc tế như khuyến nghị của UNESCO) để biết về rủi ro mới và thực hành tốt nhất.

Giáo dục và đào tạo công chúng là chìa khóa để sử dụng AI an toàn.

— Khuyến nghị AI của UNESCO về "Hiểu biết AI"

Dưới đây là cách thực hành học tập liên tục:

Bằng cách học cùng nhau, chúng ta xây dựng cộng đồng sử dụng AI một cách khôn ngoan. Rốt cuộc, tất cả người dùng đều có trách nhiệm đảm bảo AI mang lại lợi ích cho mọi người.

Học tập liên tục và cập nhật thông tin về phát triển AI

10. Sử Dụng Công Cụ Đáng Tin Cậy và Tuân Thủ Hướng Dẫn

Cuối cùng, hãy sử dụng các công cụ AI uy tín và tuân theo hướng dẫn chính thức. Tải ứng dụng AI chỉ từ nguồn chính thức (ví dụ: trang web hoặc cửa hàng ứng dụng hợp pháp) để tránh phần mềm độc hại hoặc gian lận.

Trong môi trường làm việc, sử dụng nền tảng AI được công ty phê duyệt đáp ứng tiêu chuẩn bảo mật và quyền riêng tư.

Hỗ trợ các nhà cung cấp AI cam kết phát triển đạo đức. Ví dụ, ưu tiên công cụ có chính sách dữ liệu rõ ràng và cam kết đạo đức (như nhiều công ty công nghệ lớn hiện công bố). Sử dụng tính năng an toàn tích hợp: một số nền tảng cho phép tắt đào tạo dữ liệu hoặc thiết lập bộ lọc nội dung.

Và luôn sao lưu dữ liệu của bạn độc lập với dịch vụ AI, để không bị mất quyền truy cập khi có sự cố.

Lựa chọn công cụ AI đáng tin cậy và tuân thủ hướng dẫn thực hành tốt nhất

Những Điểm Chính Cần Nhớ

Tóm lại, AI là đối tác mạnh mẽ khi được sử dụng có trách nhiệm. Bằng cách tuân theo mười quy tắc vàng này – tôn trọng quyền riêng tư, kiểm tra thông tin, giữ đạo đức và cập nhật kiến thức, đồng thời giữ con người kiểm soát – bạn có thể khai thác lợi ích của AI một cách an toàn.

Khi công nghệ tiến bộ, những nguyên tắc này sẽ giúp đảm bảo AI vẫn là một lực lượng tích cực.