Trí tuệ nhân tạo (AI) đang nhanh chóng biến đổi giáo dục và đào tạo. Các công cụ dựa trên AI có thể tùy chỉnh trải nghiệm học tập, tự động hóa các công việc thường nhật và mở ra các nguồn tài nguyên giảng dạy mới. UNESCO nhận định rằng AI “có tiềm năng giải quyết một số thách thức lớn nhất trong giáo dục” và thúc đẩy tiến bộ hướng tới các mục tiêu học tập toàn cầu như Chương trình Giáo dục 2030 của Liên Hợp Quốc (SDG4).
Đồng thời, các chuyên gia quốc tế nhấn mạnh phương pháp tiếp cận lấy con người làm trung tâm: AI phải được sử dụng một cách công bằng để “mọi người đều có thể tận dụng” cuộc cách mạng công nghệ này.
Bài viết này khám phá cách AI được ứng dụng trong lớp học và các chương trình đào tạo, những lợi ích mà nó mang lại, cũng như những thách thức cần được quản lý để sử dụng hiệu quả.
Học tập cá nhân hóa và hệ thống thích ứng
Một lợi thế quan trọng của AI là học tập cá nhân hóa. Các nền tảng thích ứng phân tích hiệu suất của từng học sinh (ví dụ, kết quả bài kiểm tra hoặc thời gian phản hồi) rồi điều chỉnh phương pháp giảng dạy: có thể cung cấp thêm bài tập cho những chủ đề học sinh còn yếu và tăng tốc khi học sinh đã thành thạo. Nghiên cứu cho thấy sự cá nhân hóa này giúp tăng sự hứng thú và kết quả học tập của học sinh.
AI cũng có thể cung cấp phản hồi ngay lập tức, cá nhân hóa cho từng bài tập, giúp học sinh nhận ra lỗi sai và sửa chữa ngay. Những hệ thống này cho phép người học tiến bộ theo tốc độ riêng, gần như có một gia sư riêng cho từng học sinh.
UNESCO và các chuyên gia khác lưu ý rằng, khi được thiết kế bao trùm, các công cụ AI này giúp thu hẹp khoảng cách học tập và đảm bảo tất cả học sinh đều được hưởng lợi.
Gia sư thông minh, tạo nội dung và công cụ hỗ trợ
Các hệ thống gia sư dựa trên AI, chatbot và trợ lý ảo ngày càng phổ biến trong giáo dục. ChatGPT và các mô hình tương tự có thể trả lời câu hỏi của học sinh, giải thích khái niệm theo nhiều cách khác nhau, thậm chí hỗ trợ soạn thảo bài luận. Thực tế, một phân tích của OECD cho thấy mô hình GPT-4 mới nhất đạt khoảng 85% điểm trong các bài kiểm tra đọc và khoa học quốc tế – cao hơn mức trung bình của học sinh – cho thấy khả năng ngày càng tăng của AI trong xử lý các nhiệm vụ học thuật.
Trong lớp học và các khóa học trực tuyến, giáo viên sử dụng các gia sư AI này để cung cấp hỗ trợ 24/7 và tạo ra các bài tập thực hành hoặc đề tài viết theo yêu cầu. Những gia sư AI này làm cho việc học trở nên tương tác và dễ tiếp cận hơn.
Đối với giáo viên, AI có thể nhanh chóng tạo ra nội dung giáo dục. Một giảng viên có thể yêu cầu AI tạo bài kiểm tra, slide hoặc hình minh họa chỉ trong vài giây. Nhiều nền tảng học tập (như Khan Academy hay Coursera) đã sử dụng AI để đề xuất chủ đề tiếp theo dựa trên tiến trình của học sinh.
Diễn đàn Kinh tế Thế giới nhấn mạnh các nghiên cứu điển hình cho thấy AI có thể cá nhân hóa trải nghiệm học tập và đơn giản hóa tài liệu giảng dạy. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng quyền riêng tư dữ liệu và công bằng kỹ thuật số phải được bảo vệ trong mọi ứng dụng AI.
Hỗ trợ giáo viên và nhà trường
AI cũng hỗ trợ các nhà giáo dục và cơ sở đào tạo. Phần mềm dựa trên AI có thể tự động chấm điểm các bài tập khách quan và thậm chí cung cấp phản hồi ban đầu cho bài luận, giúp giáo viên tiết kiệm nhiều giờ làm việc. Nó có thể theo dõi điểm danh và kết quả kiểm tra để phát hiện học sinh có nguy cơ tụt lại phía sau, từ đó can thiệp kịp thời.
Các công cụ AI có thể xử lý các công việc thường nhật như lên lịch học, gửi nhắc nhở và quản lý hồ sơ, giúp giáo viên tập trung hơn vào giảng dạy và hướng dẫn trực tiếp. Diễn đàn Kinh tế Thế giới nhận định AI có thể “đơn giản hóa các công việc hành chính,” giúp giáo viên dành nhiều thời gian hơn cho việc giảng dạy.
Tuy nhiên, việc áp dụng hiệu quả đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Nhiều trường học và đại học báo cáo thiếu cơ sở hạ tầng và chuyên môn để sử dụng đầy đủ các công cụ AI. Ví dụ, một nghiên cứu cho thấy mặc dù học tập cá nhân hóa và quản lý tài nguyên hiệu quả là những ứng dụng AI giá trị trong các trường đại học, các cơ sở thường gặp phải các rào cản như thiếu đào tạo AI cho nhân viên, không có chính sách đạo đức rõ ràng và cần tăng cường các biện pháp an ninh mạng.
Khắc phục những thiếu sót trong đào tạo giáo viên và hạ tầng kỹ thuật là chìa khóa để các trường tận dụng được lợi ích của AI.
Đào tạo kỹ năng và học tập suốt đời
AI cũng đang thay đổi đào tạo nghề nghiệp và đào tạo chuyên môn. Như OECD nhận định, AI và robot sẽ “thay đổi căn bản công việc” trong những thập kỷ tới và làm thay đổi các kỹ năng cần thiết. Trên thực tế, các công ty sử dụng các nền tảng học tập dựa trên AI để nâng cao kỹ năng cho nhân viên với các lộ trình đào tạo cá nhân hóa.
Ví dụ, một hệ thống AI có thể đánh giá năng lực hiện tại và mục tiêu nghề nghiệp của nhân viên, sau đó đề xuất các khóa học, mô phỏng hoặc dự án thực tế phù hợp. Trong các lĩnh vực như sản xuất hoặc y tế, người học sử dụng các phòng thí nghiệm ảo và mô phỏng do AI điều khiển: một học viên có thể thực hành phẫu thuật trong môi trường thực tế ảo hoặc làm nhiệm vụ trên dây chuyền ảo. Việc thực hành mô phỏng này giúp học nhanh hơn và đảm bảo đào tạo phù hợp với yêu cầu công việc thực tế.
Bằng cách liên kết đào tạo với các nhiệm vụ thực tế tại nơi làm việc, AI giúp người lao động xây dựng chính xác những kỹ năng mà nhà tuyển dụng cần.
AI cũng làm cho đào tạo trở nên dễ tiếp cận và mở rộng hơn. Nhiều công ty hiện cung cấp môi trường ảo tương tác (ví dụ, trung tâm cuộc gọi mô phỏng hoặc tình huống dịch vụ khách hàng) nơi nhân viên có thể luyện tập kỹ năng với phản hồi từ AI. Các công cụ dịch ngôn ngữ, nhận dạng giọng nói và chuyển văn bản thành giọng nói giúp tài liệu đào tạo tiếp cận được với người khuyết tật hoặc người có nền tảng ngôn ngữ khác nhau.
Những trải nghiệm học tập dựa trên AI này có thể được triển khai trên toàn tổ chức, hỗ trợ nâng cao kỹ năng liên tục khi các ngành nghề phát triển. Tóm lại, AI thúc đẩy học tập suốt đời bằng cách cá nhân hóa phát triển nghề nghiệp phù hợp với từng người học và nhu cầu thị trường lao động mới nổi.
Tiếp cận và hòa nhập
Các công nghệ dựa trên AI đang cải thiện khả năng tiếp cận cho người học thuộc mọi đối tượng. Hệ thống chuyển văn bản thành giọng nói và ngược lại, nhận dạng hình ảnh và dịch thuật thời gian thực giúp học sinh khiếm thị, khiếm thính hoặc có khó khăn trong học tập tiếp cận tài liệu mà trước đây rất khó hoặc không thể.
Ví dụ, một học sinh khiếm thị có thể dùng ứng dụng AI để nghe mô tả sơ đồ, hoặc học sinh gặp khó khăn khi đọc có thể nghe sách giáo khoa. Những công cụ này tạo ra môi trường học tập bao trùm hơn.
UNESCO nhấn mạnh rằng việc ứng dụng AI trong giáo dục phải thu hẹp các khoảng cách, đảm bảo rằng “mọi người đều có thể tận dụng” các công nghệ mới. Khi được triển khai một cách thận trọng, AI có thể giúp người học có nhu cầu đặc biệt hoặc ở các cộng đồng chưa được phục vụ đầy đủ có cơ hội học tập bình đẳng.
Thách thức và những điều cần lưu ý
Dù đầy hứa hẹn, việc sử dụng AI trong giáo dục đòi hỏi sự thận trọng. Quyền riêng tư và bảo mật là những mối quan tâm lớn: các hệ thống AI dựa vào việc thu thập dữ liệu học sinh, vì vậy việc bảo vệ dữ liệu khỏi việc sử dụng sai mục đích hoặc rò rỉ là rất quan trọng. Thiên vị và công bằng cũng là vấn đề. Ví dụ, một số công cụ ngôn ngữ AI đã phân loại sai các bài viết tiếng Anh không phải bản ngữ là do AI tạo ra, có thể gây bất lợi cho những học sinh đó.
Giáo viên cần đảm bảo nội dung và đánh giá do AI tạo ra là chính xác và không thiên vị. Công bằng trong tiếp cận là yếu tố then chốt: nếu không có đủ thiết bị hoặc truy cập internet, các công cụ AI có thể làm sâu sắc thêm khoảng cách giáo dục giữa học sinh có điều kiện và học sinh khó khăn. UNESCO cảnh báo AI không được làm rộng thêm các khoảng cách công nghệ.
Yếu tố con người cũng rất quan trọng: giáo viên cần được đào tạo về kiến thức AI để sử dụng công cụ hiệu quả, đồng thời phải cân bằng giữa công nghệ và tương tác cá nhân để duy trì các khía cạnh xã hội và cảm xúc trong học tập. Trong lớp học và đào tạo nguồn nhân lực, các biện pháp bảo vệ (như đạo luật AI đang được phát triển của EU) đang được xây dựng để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm.
Bằng cách giải quyết những thách thức này—thông qua chính sách, hướng dẫn đạo đức và thiết kế bao trùm—các bên liên quan có thể tối đa hóa lợi ích của AI đồng thời giảm thiểu rủi ro.
>>> Nhấn để tìm hiểu thêm:
Các Ứng Dụng Trí Tuệ Nhân Tạo trong Kinh Doanh và Marketing
Trí tuệ nhân tạo trong Chăm sóc Khách hàng
AI đang nhanh chóng trở thành nền tảng của các hệ thống giáo dục và đào tạo trên toàn thế giới. Nó mang lại mức độ cá nhân hóa, hiệu quả và đổi mới mới trong học tập. Từ các bài học thích ứng cho học sinh phổ thông đến đào tạo nghề công nghệ cao, các công cụ AI giúp giáo viên tiếp cận nhiều học sinh hơn và đáp ứng đa dạng nhu cầu.
Đồng thời, các chuyên gia nhấn mạnh rằng thành công phụ thuộc vào việc triển khai có trách nhiệm: duy trì công bằng, bảo vệ quyền riêng tư và giữ con người luôn là trung tâm.
Bằng cách kết hợp giảng dạy của con người với công nghệ thông minh, cùng với việc xây dựng chính sách thông minh và đào tạo giáo viên, xã hội có thể tận dụng AI để cải thiện kết quả cho tất cả người học. Theo cách này, AI có thể thúc đẩy tiến bộ hướng tới học tập bao trùm và suốt đời – hiện thực hóa các mục tiêu giáo dục trên quy mô toàn cầu.
