Trí tuệ nhân tạo trong phim ảnh và thực tế

AI trong phim khác gì so với thực tế? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết này để phân biệt giữa hư cấu và thực tế!

Trong các bộ phim khoa học viễn tưởng, AI thường xuất hiện như những sinh thể có ý thức hoàn chỉnh hoặc robot hình người với cảm xúc, động cơ cá nhân và khả năng siêu phàm. AI trên màn ảnh có thể là những người bạn đồng hành hữu ích (như các droid trong Star Wars) hoặc những kẻ thống trị độc ác (như Skynet trong Terminator). Những hình ảnh này tạo nên câu chuyện hấp dẫn, nhưng lại phóng đại quá mức công nghệ hiện nay.

Thực tế, tất cả AI hiện có chỉ là tập hợp các thuật toán và mô hình thống kê không có ý thức hay cảm xúc. Các hệ thống hiện đại có thể xử lý dữ liệu và nhận diện mẫu, nhưng không có sự tự nhận thức hay ý định thực sự:

• Ý thức & Cảm xúc: Phim ảnh mô tả AI biết yêu thương, sợ hãi và thậm chí hình thành tình bạn (như trong Ex Machina hay Her). Thực tế, AI chỉ thực hiện các phép tính theo chương trình; nó không có trải nghiệm chủ quan.
  Theo một phân tích, AI thực sự “vẫn chỉ là tập hợp các thuật toán… không có ý thức”. Nó chỉ có thể bắt chước hội thoại hoặc cảm xúc dựa trên việc so khớp mẫu thống kê, không phải vì nó thực sự hiểu hay cảm nhận.

• Tự chủ: AI trong phim có thể tự do đưa ra các quyết định phức tạp hoặc nổi loạn chống lại con người (như trong Terminator hay I, Robot). Ngược lại, AI thực tế luôn cần sự chỉ đạo rõ ràng từ con người.
  Các công cụ AI ngày nay chỉ xuất sắc trong các nhiệm vụ rất hẹp (ví dụ như phân tích hình ảnh y tế hoặc lập kế hoạch tuyến đường) và chỉ hoạt động dưới sự giám sát của con người. Chúng không thể tự “quyết định chiếm quyền” hay theo đuổi mục tiêu ngoài phạm vi lập trình.
  Thực tế, các chuyên gia nhấn mạnh việc trao động lực nội tại cho robot là “rất ngớ ngẩn” – AI về cơ bản là công cụ do con người tạo ra, không phải một thực thể độc lập.

• Hình thức & Chức năng: Robot trong Hollywood thường được mô tả giống người và đa năng (android biết đi, nói chuyện và xử lý các công việc phức tạp). Thực tế, robot thường là những máy móc chuyên biệt cao.
  Chúng có thể đóng gói hàng hóa hoặc sản xuất ô tô, nhưng không hề giống những hình mẫu người máy mượt mà trong phim. Một chuyên gia trong ngành giải thích, robot thực tế “thiếu sự đa năng và khả năng thích ứng” so với các phiên bản trên màn ảnh.
  Hầu hết robot thực tế được thiết kế cho các chức năng cụ thể (lắp ráp, vệ sinh, giám sát) và không có sự khéo léo hay nhận thức ngoài phạm vi đó.

• Phạm vi & Quyền lực: Phim thường cho thấy một AI đơn lẻ kiểm soát các hệ thống rộng lớn (ví dụ như The Matrix hay Skynet) hoặc hợp nhất mọi nhiệm vụ thành một ý thức duy nhất. AI thực tế không hề tập trung hay toàn năng như vậy.
  Thế giới thực vận hành nhiều hệ thống AI riêng biệt – mỗi hệ thống được thiết kế cho một mục đích (như dịch ngôn ngữ, nhận diện khuôn mặt hoặc lái xe). Không có “siêu trí tuệ” duy nhất điều khiển tất cả.
  Thực tế, AI ngày nay rất phân mảnh: mỗi hệ thống xử lý lĩnh vực riêng của nó. Ý tưởng về một AI điều khiển tất cả công nghệ chỉ là sự đơn giản hóa quá mức.

• Độ chính xác & Độ tin cậy: AI trong phim gần như luôn cung cấp dữ liệu hoặc phân tích hoàn hảo theo yêu cầu. Thực tế, kết quả AI có thể sai sót.
  Các nghiên cứu cho thấy AI hiện đại “ảo tưởng” thông tin – nó có thể tạo ra câu trả lời nghe có vẻ tự tin nhưng sai lệch hoặc thiên vị. Ví dụ, một nghiên cứu của BBC phát hiện hơn một nửa câu trả lời từ các công cụ như ChatGPT và Gemini của Google chứa lỗi nghiêm trọng.
  Tóm lại, AI thực tế thường gây hiểu lầm hoặc cần con người chỉnh sửa, khác xa hình ảnh hoàn hảo trên phim.

• Đạo đức & Kiểm soát: Điện ảnh yêu thích các cuộc nổi dậy AI và kịch bản tận thế (máy móc nổi loạn, robot ác độc, v.v.). Thực tế lại tập trung rất khác.
  Các nhà nghiên cứu và doanh nghiệp chú trọng đến AI có trách nhiệm: xây dựng tính an toàn, kiểm tra thiên vị và tuân thủ các nguyên tắc đạo đức.
  Theo một nhà phê bình phim, ngành công nghiệp đang tích cực theo đuổi “các hướng dẫn đạo đức, quy định và biện pháp an toàn” để ngăn ngừa tổn hại – khác xa với sự hỗn loạn không kiểm soát thường thấy trên màn ảnh.
  Các chuyên gia như Oren Etzioni nhắc nhở rằng “Skynet và Terminator không phải chuyện sắp xảy ra”. Thay vì đội quân robot, thách thức AI hiện nay là về quyền riêng tư, công bằng và độ tin cậy.

AI Thực Tế: Những Gì Nó Có Thể (và Không Thể) Làm

AI thực tế là công cụ hướng đến nhiệm vụ, không phải phép màu. AI hiện đại (“AI hẹp”) có thể làm được nhiều việc ấn tượng, nhưng chỉ trong giới hạn nhất định.
Ví dụ, các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT có thể viết bài luận hoặc trò chuyện, nhưng chúng không hiểu ý nghĩa. Chúng tạo ra văn bản bằng cách tìm kiếm các mẫu thống kê trong lượng dữ liệu khổng lồ.

Thực tế, các nhà nghiên cứu nhận thấy các mô hình này tạo ra câu trả lời trôi chảy nhưng “không hiểu ý nghĩa của văn bản” – chúng thực chất là “những quả cầu ma thuật khổng lồ”. Điều này có nghĩa là chúng sẽ lặp lại các định kiến trong dữ liệu huấn luyện hoặc “ảo tưởng” thông tin khi được yêu cầu.

Các thành công thực tế khác của AI bao gồm nhận diện hình ảnh (hệ thống thị giác máy tính có thể nhận biết vật thể hoặc chẩn đoán một số bệnh) và phân tích dữ liệu (AI có thể phát hiện gian lận hoặc tối ưu hóa tuyến đường giao hàng). Xe tự hành sử dụng thuật toán AI để điều khiển, nhưng các hệ thống này vẫn còn xa hoàn hảo – chúng có thể bị nhầm lẫn trong các tình huống bất thường.

Ngay cả các công ty robot tiên tiến (như Boston Dynamics) cũng tạo ra máy móc có chuyển động giống người, nhưng những robot đó cần rất nhiều hỗ trợ kỹ thuật và không hề duyên dáng hay đa năng như robot trong phim.

Tóm lại, AI thực tế rất tinh vi nhưng hẹp. Như một chuyên gia nhận xét, AI xuất sắc trong các nhiệm vụ cụ thể nhưng “không đủ rộng, không tự phản chiếu và không có ý thức” như con người. Nó không có cảm xúc hay ý chí tự do.

AI không phải sinh vật sống. Dù có một số nhầm lẫn trong công chúng, không có bằng chứng nào cho thấy AI có ý thức hay tự nhận thức.

Các nghiên cứu xác nhận rằng rất khó để AI có thể trở nên tự nhận thức thực sự với công nghệ hiện tại. AI có thể mô phỏng phản ứng giống người, nhưng nó không trải nghiệm sự việc.

Ví dụ, trợ lý giọng nói (Siri, Alexa) có thể trả lời, nhưng nếu bị hiểu nhầm, chúng chỉ “nhún vai” và nói “Tôi không hiểu” – chúng không cảm nhận gì cả. Tương tự, AI tạo hình ảnh có thể tạo ra hình ảnh chân thực, nhưng chúng không “nhìn thấy” theo cách con người hiểu. Về bản chất, AI thực tế giống như một máy tính tiên tiến hoặc cơ sở dữ liệu linh hoạt hơn là một thực thể biết suy nghĩ.

Bác Bỏ Những Hiểu Lầm Phổ Biến

• “AI chắc chắn sẽ giết hoặc làm nô lệ chúng ta.” Đây là sự thổi phồng của Hollywood. Nhiều chuyên gia thực tế nhấn mạnh rằng các kịch bản tận thế do AI gây ra rất khó xảy ra trong đời chúng ta.
  AI hiện nay không có tự chủ hay ý định xấu. Một nhà khoa học tại Viện Allen trấn an: “Skynet và Terminator không phải chuyện sắp xảy ra”.
  Thay vì thống trị thế giới, AI hiện tại đe dọa tạo ra các vấn đề tinh vi hơn: quyết định thiên lệch, vi phạm quyền riêng tư, thông tin sai lệch.
  Như các nhà bình luận chỉ ra, những tác hại thực sự của AI ngày nay – như bắt giữ sai do thuật toán thiên vị hoặc lạm dụng deepfake – liên quan đến tác động xã hội, không phải đội quân robot.

• “AI sẽ giải quyết mọi thứ cho chúng ta.” Cũng là một ảo tưởng do phim ảnh tạo ra. Mặc dù các công cụ AI có thể tự động hóa công việc nhàm chán (ví dụ nhập liệu hoặc dịch vụ khách hàng thường xuyên), chúng không thể thay thế sự phán đoán hay sáng tạo của con người.
  Nếu bạn giao cho AI trong phim nhiệm vụ viết kịch bản hoặc tạo nghệ thuật phim, nó có thể tạo ra bản nháp vô nghĩa hoặc đầy rập khuôn.
  AI thực sự cần sự hướng dẫn cẩn thận của con người, dữ liệu huấn luyện chất lượng và thường vẫn mắc lỗi mà con người phải sửa.
  Ngay cả ở Hollywood, các studio cũng dùng AI nhiều hơn cho hiệu ứng đặc biệt hoặc hỗ trợ chỉnh sửa hơn là sáng tạo thực sự – đạo diễn vẫn cần biên kịch và diễn viên con người.

• “AI không thiên vị và khách quan.” Không đúng. AI thực học từ dữ liệu do con người cung cấp, nên nó có thể thừa hưởng định kiến của con người.
  Ví dụ, nếu AI được huấn luyện trên dữ liệu hồ sơ xin việc mà một số nhóm bị từ chối không công bằng, nó có thể tái tạo sự phân biệt đó.
  Phim hiếm khi thể hiện điều này; thay vào đó, họ tưởng tượng AI với logic hoàn hảo hoặc ác độc hoang dã. Thực tế phức tạp hơn nhiều.
  Chúng ta phải liên tục giám sát thiên vị và sự không công bằng, đó là thách thức thực tế không liên quan đến robot tấn công thành phố.

• “Khi AI phát triển cao, chúng ta không kiểm soát được.” Các phim như Ex Machina hay Terminator thích ý tưởng AI thông minh hơn người tạo ra nó.
  Thực tế, phát triển AI vẫn do con người kiểm soát chặt chẽ. Kỹ sư liên tục thử nghiệm và giám sát hệ thống AI.
  Các hướng dẫn đạo đức và quy định (từ chính phủ và các tổ chức ngành) đang được xây dựng để giữ an toàn cho AI.
  Ví dụ, các công ty áp dụng “công tắc tắt” hoặc người giám sát để ngắt AI khi cần.
  Không giống AI trong phim đột nhiên có ý chí tự do, AI thực tế hoàn toàn phụ thuộc vào cách chúng ta lập trình và sử dụng.

AI trong Cuộc Sống Hàng Ngày

Ngày nay, bạn có thể gặp AI thường xuyên hơn bạn nghĩ – nhưng không phải dưới dạng robot đi trên phố.
AI được tích hợp trong nhiều ứng dụng và dịch vụ:

• Trợ lý ảo: Siri, Alexa và Google Assistant sử dụng AI (nhận dạng giọng nói và đối thoại đơn giản) để trả lời câu hỏi hoặc điều khiển thiết bị nhà thông minh.
  Tuy nhiên, chúng vẫn thường xuyên hiểu sai câu hỏi – ví dụ, một bài kiểm tra của BBC cho thấy các chatbot này trả lời sai về các sự kiện hiện tại hơn một nửa thời gian.
  Chúng có thể đặt hẹn giờ và kể chuyện cười, nhưng thường cần con người chỉnh sửa.

• Hệ thống đề xuất: Khi Netflix gợi ý phim hoặc Spotify phát bài hát mới bạn thích, đó là AI dựa trên lựa chọn trước đây của bạn.
  Lại là AI hẹp – nó làm một việc (so khớp mẫu sở thích) và làm rất tốt.

• Phương tiện tự hành: Các công ty như Tesla và Waymo dùng AI để điều khiển xe.
  Các hệ thống này có thể lái trên đường cao tốc, nhưng gặp khó khăn khi lái trong thành phố phức tạp và vẫn cần người lái sẵn sàng can thiệp.
  Chúng còn xa mới đạt đến mức xe tự lái như trong phim viễn tưởng.

• Tạo nội dung: Các công cụ AI mới có thể tạo văn bản, hình ảnh hoặc âm nhạc.
  Chúng đã cho thấy AI có thể sáng tạo thuyết phục đến mức nào, nhưng kết quả vẫn còn thất thường.
  Ví dụ, các trình tạo tranh AI có thể tạo hình ảnh thú vị, nhưng thường có lỗi kỳ lạ (thêm chi, chữ méo mó, v.v.) và không có “tầm nhìn” thực sự phía sau.
  Trong phim như Her, AI sáng tác giao hưởng và thơ ca; thực tế, nội dung tạo ra thường mang tính sao chép hoặc cần chỉnh sửa nhiều bởi con người để có ý nghĩa.

Tại Sao Có Khoảng Cách

Các nhà làm phim cố tình phóng đại AI để kể những câu chuyện hấp dẫn. Họ khuếch đại khả năng của AI để khám phá các chủ đề như tình yêu, bản sắc hay quyền lực.

Ví dụ, các phim như Her và Blade Runner 2049 sử dụng AI tiên tiến làm bối cảnh để đặt ra những câu hỏi sâu sắc về ý thức và nhân tính.

Sự tự do sáng tạo này không nhằm làm phim tài liệu; đó là công cụ nghệ thuật “gợi lên các chủ đề phổ quát”. Theo nghĩa đó, Hollywood không hẳn là nói dối mà là đẩy các ý tưởng đến cực đoan.

Tuy nhiên, những hình ảnh kịch tính này có ảnh hưởng. Chúng kích thích trí tưởng tượng và thúc đẩy thảo luận công chúng. Bằng cách thể hiện AI có ý thức và tự chủ, phim ảnh khơi dậy các cuộc tranh luận về quyền riêng tư, tự động hóa và đạo đức.

Phim khuyến khích chúng ta đặt câu hỏi: nếu AI trở thành hiện thực, chúng ta nên đặt ra quy tắc gì? Điều gì sẽ xảy ra với công việc hay tự do cá nhân? Dù kịch bản là hư cấu, các câu hỏi nền tảng rất thực tế. Như một nhà phân tích nhận xét, việc phóng đại AI trên màn ảnh “kích thích các cuộc thảo luận quan trọng” về tương lai công nghệ.

>>> Nhấn vào đây để tham gia ngay: So sánh Trí tuệ Nhân tạo với Trí tuệ Con người

Cuối cùng, AI trong phim và AI thực tế là hai thế giới khác biệt. Hollywood mang đến những tưởng tượng về máy móc có ý thức và cuộc nổi dậy tận thế, trong khi thực tế là các thuật toán hữu ích và nhiều thách thức chưa được giải quyết.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng chúng ta nên tập trung vào các vấn đề thực tế ngày nay – loại bỏ thiên kiến, bảo vệ quyền riêng tư và đảm bảo AI được sử dụng vì lợi ích – thay vì lo sợ các kịch bản khoa học viễn tưởng không thể xảy ra.

Giáo dục và đối thoại cởi mở là chìa khóa để thu hẹp khoảng cách giữa hư cấu trên màn ảnh và công nghệ thực tế. Như một nhà bình luận nói, chúng ta cần “thúc đẩy sự hiểu biết công chúng phân biệt rõ giữa hư cấu và thực tế” khi nói về AI.

Bằng cách cập nhật thông tin, chúng ta vừa có thể trân trọng khoa học viễn tưởng truyền cảm hứng vừa đưa ra quyết định sáng suốt về tương lai của AI.
Tóm lại: hãy tận hưởng phim ảnh, nhưng nhớ rằng AI bạn thấy trên màn ảnh chưa phải là tương lai gần – ít nhất là hiện tại.