هوش مصنوعی لبه چیست؟
هوش مصنوعی لبه (Edge AI) ترکیبی از هوش مصنوعی (AI) و محاسبات لبه است. به جای ارسال دادهها به ابر برای پردازش، هوش مصنوعی لبه به دستگاههای هوشمندی مانند گوشیهای هوشمند، دوربینها، رباتها یا ماشینهای اینترنت اشیا اجازه میدهد تا دادهها را مستقیماً روی دستگاه تحلیل و تصمیمگیری کنند. این رویکرد به کاهش تأخیر، صرفهجویی در پهنای باند، افزایش امنیت و ارائه پاسخگویی در زمان واقعی کمک میکند.
هوش مصنوعی لبه (گاهی اوقات به آن «هوش مصنوعی در لبه» نیز گفته میشود) به اجرای مدلهای هوش مصنوعی و یادگیری ماشین روی دستگاههای محلی (حسگرها، دوربینها، گوشیهای هوشمند، دروازههای صنعتی و غیره) به جای مراکز داده دوردست اشاره دارد. به عبارت دیگر، «لبه» شبکه – جایی که داده تولید میشود – مسئول پردازش است. این امکان را میدهد که دستگاهها دادهها را بلافاصله پس از جمعآوری تحلیل کنند، به جای اینکه داده خام را به طور مداوم به ابر ارسال کنند.
هوش مصنوعی لبه امکان پردازش در زمان واقعی و روی دستگاه را بدون وابستگی به سرور مرکزی فراهم میکند. برای مثال، دوربینی با هوش مصنوعی لبه میتواند اشیاء را به سرعت شناسایی و طبقهبندی کند و بازخورد فوری ارائه دهد. با پردازش دادهها به صورت محلی، هوش مصنوعی لبه حتی در صورت اتصال اینترنت متناوب یا عدم وجود آن نیز کار میکند.
— پژوهش IBM
خلاصه اینکه، هوش مصنوعی لبه محاسبات را به منبع داده نزدیکتر میکند – هوش را روی دستگاهها یا گرههای نزدیک مستقر میکند که پاسخها را سریعتر کرده و نیاز به ارسال همه چیز به ابر را کاهش میدهد.
هوش مصنوعی لبه در مقابل هوش مصنوعی ابری: تفاوتهای کلیدی
برخلاف هوش مصنوعی مبتنی بر ابر سنتی (که همه دادهها را به سرورهای متمرکز ارسال میکند)، هوش مصنوعی لبه محاسبات را بین سختافزارهای محلی توزیع میکند. نمودار زیر مدل سادهای از محاسبات لبه را نشان میدهد: دستگاههای انتهایی (لایه پایین) دادهها را به سرور یا دروازه لبه (لایه میانی) ارسال میکنند، نه فقط به ابر دوردست (لایه بالا).

در این ساختار، استنتاج هوش مصنوعی میتواند روی دستگاه یا گره محلی لبه انجام شود که تأخیرهای ارتباطی را به شدت کاهش میدهد.
رویکرد سنتی
- ارسال داده به سرورهای دوردست
- تأخیر بیشتر به دلیل تأخیرهای شبکه
- نیاز به اتصال مداوم
- منابع محاسباتی نامحدود
- نگرانیهای حریم خصوصی در انتقال داده
رویکرد مدرن
- پردازش محلی روی دستگاهها
- زمان پاسخگویی میلیثانیهای
- عملکرد آفلاین در صورت نیاز
- محدودیت منابع اما کارآمد
- حفاظت بهتر از حریم خصوصی
تأخیر
هوش مصنوعی لبه تأخیر را به حداقل میرساند. چون پردازش محلی است، تصمیمگیریها میتوانند در میلیثانیه رخ دهند.
- مهم برای وظایف حساس به زمان
- جلوگیری از تصادفات رانندگی
- کنترل رباتها در زمان واقعی
پهنای باند
هوش مصنوعی لبه با تحلیل یا فیلتر کردن دادهها در محل، بار شبکه را کاهش میدهد.
- اطلاعات بسیار کمتری به سمت بالا ارسال میشود
- بهرهوری و صرفهجویی در هزینه بیشتر
- کاهش ازدحام شبکه
حریم خصوصی/امنیت
دادههای حساس میتوانند روی دستگاه پردازش و ذخیره شوند و هرگز به ابر ارسال نشوند.
- صدا، تصاویر، دادههای سلامت محلی باقی میمانند
- کاهش احتمال نفوذهای شخص ثالث
- تشخیص چهره بدون آپلود عکس
منابع محاسباتی
دستگاههای لبه قدرت پردازشی محدودی دارند اما از مدلهای بهینهشده استفاده میکنند.
- مدلهای فشرده و کمحجم
- آموزش هنوز در ابر انجام میشود
- محدودیت اندازه اما کارآمد
مزایای هوش مصنوعی لبه
هوش مصنوعی لبه چندین مزیت عملی برای کاربران و سازمانها ارائه میدهد:

پاسخگویی در زمان واقعی
- شناسایی زنده اشیاء
- سیستمهای پاسخ صوتی
- هشدارهای ناهنجاری
- کاربردهای واقعیت افزوده
کاهش پهنای باند و هزینه
- دوربینهای امنیتی فقط کلیپهای تهدید را آپلود میکنند
- کاهش پخش مداوم
- کاهش هزینههای میزبانی ابری
حریم خصوصی بهبود یافته
- مهم برای حوزههای بهداشت و مالی
- دادهها در داخل کشور یا مرکز باقی میمانند
- رعایت مقررات حریم خصوصی
کارایی انرژی و هزینه
- مصرف انرژی کمتر
- کاهش هزینههای سرور
- بهینهشده برای دستگاههای موبایل
هوش مصنوعی لبه قابلیتهای محاسباتی با عملکرد بالا را به لبه میآورد و تحلیل در زمان واقعی و کارایی بهبود یافته را ممکن میسازد.
— گزارش مشترک Red Hat و IBM
چالشهای هوش مصنوعی لبه
با وجود مزایای خود، هوش مصنوعی لبه با موانع قابل توجهی نیز روبرو است:

محدودیتهای سختافزاری
دستگاههای لبه معمولاً کوچک و محدود به منابع هستند. ممکن است فقط پردازندههای مرکزی متوسط یا واحدهای پردازش عصبی کممصرف تخصصی و حافظه محدود داشته باشند.
- نیاز به استفاده از فشردهسازی و هرس مدل
- تکنیکهای TinyML برای میکروکنترلرها ضروری است
- مدلهای پیچیده نمیتوانند به طور کامل اجرا شوند
- ممکن است دقت کمی کاهش یابد
آموزش مدل و بهروزرسانیها
آموزش مدلهای پیشرفته هوش مصنوعی معمولاً هنوز در ابر انجام میشود، جایی که دادهها و قدرت محاسباتی عظیم در دسترس است.
- مدلها باید بهینه شده و به هر دستگاه منتقل شوند
- بهروزرسانی هزاران دستگاه پیچیده است
- همگامسازی فریمور اضافه بار ایجاد میکند
- کنترل نسخه در سیستمهای توزیعشده
گرانش داده و ناهمگنی
محیطهای لبه متنوع هستند. مکانهای مختلف ممکن است انواع داده متفاوتی جمعآوری کنند و سیاستها ممکن است بر اساس منطقه متفاوت باشد.
- دادهها معمولاً محلی باقی میمانند
- دریافت دیدگاه جهانی دشوار است
- دستگاهها در اشکال و اندازههای مختلف هستند
- چالشهای یکپارچهسازی و استانداردسازی
امنیت در لبه
اگرچه هوش مصنوعی لبه میتواند حریم خصوصی را بهبود بخشد، اما نگرانیهای امنیتی جدیدی نیز ایجاد میکند. هر دستگاه یا گره هدف بالقوهای برای هکرها است.
- مدلها باید ضد دستکاری باشند
- نیازمندیهای امنیتی فریمور
- سطح حمله توزیعشده
- نیاز به محافظتهای قوی
وابستگی به اتصال
اگرچه استنتاج میتواند محلی باشد، سیستمهای لبه اغلب برای وظایف سنگین به اتصال ابری وابستهاند.
- آموزش مجدد مدلها نیاز به دسترسی به ابر دارد
- تحلیل دادههای بزرگ نیازمند اتصال است
- تجمیع نتایج توزیعشده
- اتصال محدود میتواند عملکرد را محدود کند
کاربردهای هوش مصنوعی لبه
هوش مصنوعی لبه در صنایع مختلف با تأثیرات واقعی به کار گرفته شده است:

خودروهای خودران
خودروهای خودران از هوش مصنوعی لبه روی برد برای پردازش فوری دادههای دوربین و رادار جهت ناوبری و جلوگیری از موانع استفاده میکنند.
- تحمل تأخیر ارسال ویدئو به سرور را ندارند
- شناسایی اشیاء به صورت محلی انجام میشود
- تشخیص عابر پیاده در زمان واقعی
- ردیابی خطوط بدون نیاز به اتصال
تولید و صنعت ۴.۰
کارخانهها از دوربینها و حسگرهای هوشمند روی خطوط تولید برای شناسایی نقصها یا ناهنجاریها در زمان واقعی استفاده میکنند.
کنترل کیفیت
دوربینهای هوش مصنوعی لبه محصولات معیوب روی نوار نقاله را شناسایی کرده و اقدام فوری انجام میدهند.
نگهداری پیشبینیشده
ماشینآلات صنعتی از هوش مصنوعی محلی برای پیشبینی خرابیها قبل از وقوع استفاده میکنند.
بهداشت و درمان و پاسخ اضطراری
دستگاههای پزشکی قابل حمل و آمبولانسها اکنون از هوش مصنوعی لبه برای تحلیل دادههای بیماران در محل استفاده میکنند.
- سونوگرافی داخل آمبولانس با تحلیل هوش مصنوعی
- مانیتورهای علائم حیاتی ناهنجاریها را تشخیص میدهند
- هشدار به پرسنل اورژانس درباره آسیبهای داخلی
- نظارت بر بیماران ICU با هشدارهای فوری
شهرهای هوشمند
سیستمهای شهری از هوش مصنوعی لبه برای مدیریت ترافیک، نظارت و پایش محیطی استفاده میکنند.
مدیریت ترافیک
نظارت
پایش محیطی
خردهفروشی و اینترنت اشیای مصرفی
هوش مصنوعی لبه تجربه مشتری و راحتی را در کاربردهای خردهفروشی و مصرفی بهبود میبخشد.
تحلیل در فروشگاه
دوربینها و حسگرهای قفسه هوشمند رفتار خریداران و سطح موجودی را به سرعت رصد میکنند.
دستگاههای موبایل
گوشیهای هوشمند تشخیص صدا و چهره را بدون دسترسی به ابر برای باز کردن قفل و شناسایی حرکات اجرا میکنند.
ردیابی تناسب اندام
دستگاههای پوشیدنی دادههای سلامت (ضربان قلب، گامها) را به صورت محلی تحلیل کرده و بازخورد فوری ارائه میدهند.
فناوریها و روندهای توانمندساز
رشد هوش مصنوعی لبه توسط پیشرفتهای سختافزاری و نرمافزاری تغذیه میشود:

سختافزار تخصصی
تولیدکنندگان تراشههایی را میسازند که به طور خاص برای استنتاج در لبه طراحی شدهاند.
- شتابدهندههای عصبی کممصرف (NPU)
- Google Coral Edge TPU
- NVIDIA Jetson Nano
- Arduino و Raspberry Pi با افزونههای هوش مصنوعی
TinyML و بهینهسازی مدل
ابزارها و تکنیکها امکان کوچکسازی شبکههای عصبی برای دستگاههای کوچک را فراهم میکنند.
- بهینهسازی TensorFlow Lite
- هرس و کمکوانت سازی مدل
- تقطیر دانش
- TinyML برای میکروکنترلرها
۵G و اتصال
نسل بعدی بیسیم پهنای باند بالا و لینکهای کمتاخیر را فراهم میکند که مکمل هوش مصنوعی لبه هستند.
- شبکههای محلی سریع برای هماهنگی دستگاهها
- انتقال وظایف سنگینتر در صورت نیاز
- کارخانههای هوشمند و ارتباط V2X
- خوشههای بهبود یافته دستگاههای لبه
یادگیری فدرال
روشهای حفظ حریم خصوصی اجازه میدهند چندین دستگاه لبه مدلها را بدون اشتراک داده خام به طور مشترک آموزش دهند.
- بهبود مدل محلی
- فقط بهروزرسانیهای مدل به اشتراک گذاشته میشود
- استفاده توزیعشده از دادهها
- حفاظت بهتر از حریم خصوصی
این فناوریها همچنان مرزهای قابلیتهای هوش مصنوعی لبه را پیش میبرند. با هم، آنها «عصر استنتاج هوش مصنوعی» را رقم میزنند – انتقال هوش به نزدیکی کاربران و حسگرها.
نتیجهگیری
هوش مصنوعی لبه نحوه استفاده ما از هوش مصنوعی را با انتقال محاسبات به منبع داده متحول میکند. این فناوری مکمل هوش مصنوعی ابری است و تحلیلهایی سریعتر، کارآمدتر و خصوصیتر را روی دستگاههای محلی ارائه میدهد.
این رویکرد به چالشهای زمان واقعی و پهنای باند که در معماریهای مبتنی بر ابر وجود دارد پاسخ میدهد. در عمل، هوش مصنوعی لبه فناوریهای متعددی از حسگرهای هوشمند و کارخانهها تا پهپادها و خودروهای خودران را با هوش در محل ممکن میسازد.
با افزایش دستگاههای اینترنت اشیا و بهبود شبکهها، هوش مصنوعی لبه به رشد خود ادامه خواهد داد. پیشرفتهای سختافزاری (ریزتراشههای قدرتمند، TinyML) و تکنیکها (یادگیری فدرال، بهینهسازی مدل) کار گذاشتن هوش مصنوعی در همه جا را آسانتر میکنند.