Những Nguyên Tắc Vàng Khi Sử Dụng AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) mang đến những công cụ mạnh mẽ để tăng cường sáng tạo, năng suất và khả năng giải quyết vấn đề, nhưng chúng ta phải sử dụng một cách khôn ngoan. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng AI cần tôn trọng các giá trị cốt lõi của con người như quyền con người, phẩm giá, tính minh bạch và công bằng.
Để tận dụng tối đa AI và tránh những rủi ro, hãy tuân theo mười nguyên tắc vàng khi sử dụng AI.

1. Hiểu Rõ Điểm Mạnh và Giới Hạn của AI

AI là một trợ lý thông minh, không phải là một nhà tiên tri toàn tri. Nó có thể tạo ra ý tưởng và tiết kiệm thời gian, nhưng cũng có thể mắc lỗi hoặc “ảo giác” thông tin.

Thực tế, nghiên cứu cho thấy các công cụ tìm kiếm AI sai sót trung bình khoảng 60% thời gian. Luôn coi kết quả AI như bản nháp, không phải câu trả lời cuối cùng.

Đối với các quyết định quan trọng (như sức khỏe hoặc tài chính), hãy tham khảo ý kiến chuyên gia thực sự – AI có thể hỗ trợ nghiên cứu nhưng không nên thay thế phán đoán con người. Tóm lại, tin tưởng nhưng phải kiểm chứng: kiểm tra kỹ càng kết quả AI.

2. Giao Tiếp Rõ Ràng Qua Các Lệnh Nhắc

Hãy coi mô hình AI như một đồng nghiệp rất thông minh. Hãy đưa ra hướng dẫn và ví dụ rõ ràng, chi tiết. Hướng dẫn của OpenAI khuyên: “Hãy cụ thể, mô tả chi tiết về bối cảnh, kết quả mong muốn, độ dài, định dạng, phong cách, v.v.” khi bạn viết lệnh nhắc.

Thay vì yêu cầu mơ hồ (“Viết về thể thao”), hãy thử: “Viết một bài blog ngắn, thân thiện về lý do tập thể dục hàng ngày giúp cải thiện tâm trạng, với giọng điệu trò chuyện.” Lệnh nhắc tốt (bối cảnh + chi tiết) sẽ giúp AI trả lời chính xác và hiệu quả hơn.

Về cơ bản đây là giao tiếp tốt: bạn càng cung cấp nhiều bối cảnh và hướng dẫn, AI càng hỗ trợ bạn tốt hơn.

3. Bảo Vệ Quyền Riêng Tư và An Ninh Dữ Liệu

Không bao giờ chia sẻ dữ liệu cá nhân hoặc công ty nhạy cảm với các công cụ AI trừ khi bạn hoàn toàn chắc chắn về độ an toàn. Hãy cân nhắc kỹ trước khi nhập địa chỉ, mật khẩu, thông tin y tế hoặc chi tiết kinh doanh bí mật: kẻ gian và hacker có thể lợi dụng những gì bạn chia sẻ trực tuyến.

Ví dụ, nếu bạn không đăng một điều gì đó lên mạng xã hội, đừng đưa nó vào chatbot AI.

Nhiều ứng dụng AI miễn phí hoặc chưa được kiểm duyệt có thể sử dụng sai dữ liệu của bạn hoặc thậm chí huấn luyện trên dữ liệu đó mà không có sự đồng ý rõ ràng. Luôn sử dụng các nền tảng uy tín, đáng tin cậy (hoặc công cụ được công ty phê duyệt) và đọc kỹ chính sách bảo mật của họ.

Ở nhiều khu vực pháp lý, bạn có quyền kiểm soát dữ liệu của mình: theo luật, nhà thiết kế chỉ được thu thập dữ liệu cần thiết và phải xin phép khi sử dụng.

Thực tế, điều này có nghĩa là tắt các tính năng huấn luyện hoặc ghi nhớ khi có thể và không đưa thông tin cá nhân vào các truy vấn.

4. Luôn Kiểm Tra Kỹ Kết Quả AI

AI có thể tạo ra thông tin sai hoặc tự tin đưa ra câu trả lời không chính xác. Không bao giờ sao chép nguyên văn kết quả AI. Với mọi nội dung quan trọng do AI tạo ra — dữ kiện, tóm tắt, đề xuất — hãy đối chiếu với các nguồn tin cậy.
Một quy trình kiểm tra đơn giản có thể như sau:

• So sánh câu trả lời của AI với dữ liệu chính thức hoặc nguồn chuyên gia.
• Kiểm tra đạo văn hoặc ngữ pháp (AI đôi khi sao chép nguyên văn, gây vấn đề bản quyền).
• Dùng kiến thức hoặc trực giác của bạn: nếu một thông tin nghe không hợp lý, hãy tra cứu lại.

Hãy nhớ, bạn chịu trách nhiệm về những gì AI làm cho bạn. Hướng dẫn đạo đức AI của UNESCO nhấn mạnh sự giám sát của con người: AI không được loại bỏ “trách nhiệm cuối cùng của con người”.

Thực tế, điều này có nghĩa là bạn phải kiểm soát: chỉnh sửa, kiểm tra và hoàn thiện kết quả AI trước khi công bố hoặc hành động.

5. Nhận Thức Về Định Kiến và Công Bằng

Mô hình AI học từ dữ liệu do con người tạo ra, nên có thể thừa hưởng các định kiến xã hội. Điều này ảnh hưởng đến quyết định tuyển dụng, phê duyệt khoản vay, hoặc thậm chí cách sử dụng ngôn ngữ hàng ngày.

Nguyên tắc: hãy suy nghĩ phê phán về kết quả. Nếu AI liên tục đề xuất cùng một giới tính hoặc chủng tộc cho một công việc, hoặc có khuynh hướng định kiến nhóm, hãy dừng lại và đặt câu hỏi.

Tuyên ngôn Quyền AI của Nhà Trắng nêu rõ hệ thống không được phân biệt đối xử và phải được sử dụng công bằng. Tương tự, các nhà lãnh đạo công nghệ (ví dụ Microsoft) coi công bằng là nguyên tắc cốt lõi: AI “phải đối xử công bằng với tất cả mọi người”.

Để tuân thủ nguyên tắc này: hãy sử dụng các ví dụ và quan điểm đa dạng khi dùng AI. Thử nghiệm AI với các tình huống liên quan đến các nhóm dân cư khác nhau để xem kết quả có thiên vị không.

Nếu phát hiện định kiến, hãy điều chỉnh lệnh nhắc hoặc đổi công cụ. Khi có thể, chọn hệ thống AI thúc đẩy sự bao trùm và xử lý định kiến (nhiều hệ thống hiện có danh sách kiểm tra công bằng và đánh giá định kiến tích hợp).

6. Giữ Con Người Luôn Tham Gia (Trách Nhiệm)

AI có thể tự động hóa công việc, nhưng con người phải luôn kiểm soát. Khuyến nghị của UNESCO nhấn mạnh AI không được “thay thế trách nhiệm cuối cùng của con người”.

Thực tế, điều này có nghĩa là thiết kế quy trình làm việc sao cho có người xem xét hoặc giám sát kết quả AI.

Ví dụ, nếu bạn dùng chatbot AI cho dịch vụ khách hàng, hãy đào tạo nhân viên theo dõi các cuộc trò chuyện và can thiệp khi có sự cố. Nếu dùng AI để lọc thư rác hoặc phân tích dữ liệu, hãy kiểm tra kỹ bộ lọc và điều chỉnh khi cần.

Luôn lên kế hoạch “phương án dự phòng”: nếu AI đưa ra đề xuất bất thường hoặc không hiểu, người vận hành có thể can thiệp hoặc tắt hệ thống.

Trách nhiệm cũng bao gồm việc lưu giữ hồ sơ: ghi lại khi nào và cách bạn sử dụng AI để có thể giải trình khi cần.

Một số tổ chức còn yêu cầu các dự án AI phải có khả năng kiểm toán, với nhật ký theo dõi quyết định. Điều này đảm bảo có người điều tra và sửa lỗi, phù hợp với nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm.

7. Sử Dụng AI Một Cách Đạo Đức và Hợp Pháp

Chỉ vì bạn có thể hỏi AI điều gì đó không có nghĩa là bạn nên làm vậy. Luôn tuân thủ pháp luật và chuẩn mực đạo đức. Không sử dụng AI cho các công việc bị cấm hoặc gây hại (ví dụ: tạo phần mềm độc hại, đạo văn, hoặc lừa dối người khác).

Tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ: nếu AI giúp tạo hình ảnh hoặc bài viết, hãy cẩn trọng ghi nhận nguồn khi cần và tránh sao chép nguyên văn.

Tuyên ngôn Quyền AI của Mỹ nhấn mạnh quyền riêng tư dữ liệu và công bằng, đồng thời ngụ ý bạn phải giữ việc sử dụng AI trong giới hạn đạo đức.

Ví dụ, trước khi dùng AI cho công việc nhạy cảm, hãy kiểm tra các yêu cầu tuân thủ: lĩnh vực y tế và tài chính thường có quy định riêng (HIPAA, GDPR, v.v.). Nhiều quốc gia đang ban hành luật AI (như Đạo luật AI của EU ưu tiên an toàn và quyền lợi). Hãy cập nhật để không vi phạm luật mới vô tình.

Tóm lại: hãy làm điều đúng đắn. Nếu yêu cầu có vẻ mờ ám hoặc bất hợp pháp, rất có thể là vậy. Khi nghi ngờ, hãy hỏi ý kiến cấp trên hoặc chuyên gia pháp lý.

8. Minh Bạch Về Việc Sử Dụng AI

Sự minh bạch xây dựng niềm tin. Nếu bạn sử dụng AI để tạo nội dung (bài viết, báo cáo, mã nguồn, v.v.), hãy cân nhắc thông báo cho khán giả hoặc nhóm của bạn biết. Giải thích cách AI hỗ trợ (ví dụ: “Bản tóm tắt này do AI soạn thảo, sau đó tôi chỉnh sửa lại”).

Kế hoạch của Nhà Trắng còn bao gồm nguyên tắc “Thông báo và Giải thích”: mọi người nên biết khi nào hệ thống AI được sử dụng và ảnh hưởng của nó đến quyết định.

Ví dụ, nếu công ty dùng AI để sàng lọc ứng viên, các ứng viên nên được thông báo.

Về mặt thực tiễn, hãy gắn nhãn nội dung do AI tạo ra và minh bạch về nguồn dữ liệu. Nếu bạn chỉnh sửa bài viết của người khác bằng AI, hãy trích dẫn tác giả gốc. Trong môi trường làm việc, chia sẻ quy trình AI với đồng nghiệp (công cụ AI bạn dùng và các bước thực hiện).

Sự cởi mở này không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn đạo đức mà còn giúp người khác học hỏi và phát hiện sớm các vấn đề. Hãy nhớ, trách nhiệm nghĩa là chịu trách nhiệm với kết quả và ghi nhận công lao đúng nơi.

9. Không Ngừng Học Hỏi và Cập Nhật Thông Tin

AI phát triển nhanh, vì vậy hãy liên tục nâng cao kỹ năng và kiến thức của bạn. Theo dõi tin tức uy tín (blog công nghệ, diễn đàn AI chính thức hoặc các hướng dẫn quốc tế như khuyến nghị của UNESCO) để biết về rủi ro mới và thực hành tốt nhất. Khuyến nghị của UNESCO nhấn mạnh “giáo dục về AI”: đào tạo và giáo dục công chúng là chìa khóa để sử dụng AI an toàn.

Dưới đây là cách thực hành học tập liên tục:

• Tham gia các khóa học trực tuyến hoặc hội thảo về an toàn và đạo đức AI.
• Tìm hiểu các tính năng mới của công cụ AI bạn sử dụng.
• Chia sẻ mẹo và tài nguyên với bạn bè hoặc đồng nghiệp (ví dụ: cách viết lệnh nhắc tốt hơn hoặc phát hiện định kiến AI).
• Giảng dạy cho người dùng trẻ tuổi (hoặc trẻ em) rằng AI có thể giúp nhưng cần được đặt câu hỏi.

Bằng cách học cùng nhau, chúng ta xây dựng cộng đồng sử dụng AI một cách khôn ngoan. Rốt cuộc, tất cả người dùng đều có trách nhiệm đảm bảo AI mang lại lợi ích cho mọi người.

10. Sử Dụng Công Cụ Đáng Tin Cậy và Tuân Thủ Hướng Dẫn

Cuối cùng, hãy sử dụng các công cụ AI uy tín và tuân theo hướng dẫn chính thức. Tải ứng dụng AI chỉ từ nguồn chính thức (ví dụ: trang web hợp pháp hoặc cửa hàng ứng dụng) để tránh phần mềm độc hại hoặc gian lận.

Trong môi trường làm việc, sử dụng nền tảng AI được công ty phê duyệt, đáp ứng tiêu chuẩn bảo mật và quyền riêng tư.

Hỗ trợ các nhà cung cấp AI cam kết phát triển đạo đức. Ví dụ, ưu tiên công cụ có chính sách dữ liệu rõ ràng và cam kết đạo đức (như nhiều công ty công nghệ lớn hiện nay công bố). Sử dụng các tính năng an toàn tích hợp: một số nền tảng cho phép tắt huấn luyện dữ liệu hoặc thiết lập bộ lọc nội dung.

Và luôn sao lưu dữ liệu của bạn độc lập với dịch vụ AI, để không bị mất quyền truy cập nếu có sự cố.

>>> Bạn có thể cần: Mẹo Sử Dụng AI Hiệu Quả Cho Người Mới Bắt Đầu

Tóm lại, AI là đối tác mạnh mẽ khi được sử dụng có trách nhiệm. Bằng cách tuân theo mười nguyên tắc vàng này – tôn trọng quyền riêng tư, kiểm tra thông tin, giữ đạo đức và cập nhật kiến thức, đồng thời giữ con người làm trung tâm – bạn có thể khai thác lợi ích của AI một cách an toàn.
Khi công nghệ tiến bộ, những nguyên tắc này sẽ giúp đảm bảo AI luôn là lực lượng tích cực.