Kunstmatige intelligentie heeft de kracht ontsloten om “deepfakes” te creëren – uiterst realistische maar gefabriceerde media. Van video’s waarin iemands gezicht naadloos wordt verwisseld tot gekloonde stemmen die niet van het origineel te onderscheiden zijn, deepfakes markeren een nieuw tijdperk waarin zien (of horen) niet altijd geloven betekent. Deze technologie biedt spannende kansen om te innoveren in diverse sectoren, maar brengt ook ernstige risico’s met zich mee.

In dit artikel onderzoeken we wat AI deepfakes zijn, hoe ze werken en welke belangrijke kansen en gevaren ze in de huidige wereld met zich meebrengen.

Wat is een Deepfake?

Een deepfake is een stuk synthetische media (video, audio, afbeeldingen of zelfs tekst) dat door AI is gegenereerd of aangepast om echte content overtuigend na te bootsen. De term komt van “deep learning” (geavanceerde AI-algoritmes) en “fake”, en werd rond 2017 populair op een Reddit-forum waar gebruikers video’s met verwisselde gezichten van beroemdheden deelden.

Moderne deepfakes maken vaak gebruik van technieken zoals generative adversarial networks (GANs) – twee neurale netwerken die tegen elkaar trainen om steeds realistischere vervalsingen te produceren. In het afgelopen decennium hebben ontwikkelingen in AI het makkelijker en goedkoper gemaakt om deepfakes te maken: iedereen met een internetverbinding heeft nu toegang tot synthetische mediageneratoren.

Vroege deepfakes kregen een slechte reputatie door kwaadaardig gebruik (zoals het plaatsen van gezichten van beroemdheden in nepvideo’s), waardoor de technologie negatief werd beoordeeld. Toch is niet alle door AI gegenereerde synthetische content kwaadaardig. Zoals bij veel technologieën geldt: deepfakes zijn een hulpmiddel – de impact (positief of negatief) hangt af van het gebruik.

Zoals het World Economic Forum opmerkt, zijn er veel negatieve voorbeelden, maar “kan dergelijke synthetische content ook voordelen bieden.” In de onderstaande secties bespreken we enkele belangrijke positieve toepassingen van deepfake AI, gevolgd door de ernstige risico’s en misbruiken die met deze technologie gepaard gaan.

Kansen en Positieve Toepassingen van Deepfake AI

Ondanks hun controversiële reputatie bieden deepfakes (vaak neutraler aangeduid als “synthetische media”) diverse positieve toepassingen in creatieve, educatieve en humanitaire domeinen:

• Entertainment en Media: Filmmakers gebruiken deepfake-technieken om verbluffende visuele effecten te creëren en acteurs op het scherm te “verjongen”. Zo werd in de nieuwste Indiana Jones-film een jonge Harrison Ford digitaal gereconstrueerd door een AI te trainen met decennia aan archiefbeelden. Deze technologie kan historische figuren of overleden acteurs nieuw leven inblazen voor optredens en de nasynchronisatie verbeteren door nauwkeurig lipbewegingen te matchen.
  Al met al kunnen deepfakes zorgen voor meeslepender en realistischer content in films, televisie en games.

• Onderwijs en Training: Deepfake-technologie kan leerervaringen boeiender en interactiever maken. Docenten kunnen educatieve simulaties of historische naspelen genereren met levensechte figuren van beroemde personen, waardoor geschiedenis- of wetenschapslessen tot leven komen.
  Realistische rollenspellen gemaakt door AI (bijvoorbeeld het simuleren van een medische noodsituatie of een scenario in een vliegtuigcockpit) kunnen professionals trainen in de gezondheidszorg, luchtvaart, defensie en meer. Deze AI-gegenereerde simulaties bereiden leerlingen veilig en gecontroleerd voor op situaties uit de praktijk.

• Toegankelijkheid en Communicatie: Door AI gegenereerde media doorbreken taal- en communicatiebarrières. Deepfake-vertalers kunnen een video in meerdere talen nasynchroniseren terwijl de stem en gebaren van de spreker behouden blijven – zo maakte artiest FKA Twigs zelfs een deepfake van zichzelf die talen spreekt die zij niet beheerst. Dit heeft levensreddend potentieel: hulpdiensten gebruiken AI-stemvertaling om 112-oproepen sneller te interpreteren, waardoor de vertaaltijd in kritieke situaties met wel 70% wordt verkort.
  Ook worden deepfake-gedreven gebarentaalavatars ontwikkeld om spraak om te zetten in gebarentaal voor dove kijkers, met zulke realistische gebarenvideo’s dat algoritmes ze in vroege studies niet van echte gebarentolken konden onderscheiden. Een andere impactvolle toepassing is persoonlijke stemkloning voor mensen die hun spraakvermogen verliezen – bijvoorbeeld een Amerikaanse congreslid met een neurodegeneratieve ziekte gebruikte onlangs een AI-gegenereerde kloon van haar eigen stem om wetgevers toe te spreken nadat ze niet meer kon spreken, waardoor ze “met haar eigen stem kon spreken” ondanks haar ziekte.
  Dergelijke toepassingen tonen aan hoe deepfakes toegankelijkheid verbeteren en de stemmen en communicatie van mensen behouden.

• Gezondheidszorg en Therapie: In de geneeskunde kan synthetische media zowel onderzoek als het welzijn van patiënten ondersteunen. AI-gegenereerde medische beelden kunnen trainingsdata voor diagnostische algoritmes aanvullen – een studie toonde aan dat een AI-systeem voor tumorherkenning, dat voornamelijk getraind was op GAN-gegenereerde MRI-beelden, even goed presteerde als een systeem getraind op echte scans. Dit betekent dat deepfakes medische AI kunnen versterken door veel trainingsdata te creëren zonder de privacy van patiënten te schenden.
  Therapeutisch kunnen gecontroleerde deepfakes ook troost bieden aan patiënten. Zo experimenteerden verzorgers met video’s waarin een geliefde van een Alzheimer-patiënt verschijnt als hun jongere zelf (uit de periode die de patiënt het beste herinnert), wat verwarring en angst bij de patiënt vermindert. In volksgezondheidscampagnes hebben deepfake-technieken krachtige boodschappen mogelijk gemaakt: in een anti-malaria campagne werd een videoboodschap van voetbalster David Beckham door AI aangepast zodat “hij” in negen verschillende talen sprak, waardoor de bewustwordingscampagne wereldwijd een half miljard mensen bereikte. Dit laat zien hoe synthetische media belangrijke boodschappen kunnen versterken voor diverse doelgroepen.

• Privacy en Anonimiteit: Paradoxaal genoeg kan dezelfde gezichtsverwisselingstechniek die nepnieuws creëert ook privacy beschermen. Activisten, klokkenluiders of kwetsbare personen kunnen worden gefilmd met hun gezicht vervangen door een realistisch AI-gegenereerd gezicht, waardoor hun identiteit wordt verborgen zonder gebruik te maken van opvallende vervaging.
  Een bekend voorbeeld is de documentaire “Welcome to Chechnya” (2020), die AI-gegenereerde gezichtsfilters gebruikte om de identiteit van LHBT-activisten die vervolging ontvluchtten te maskeren, terwijl hun gezichtsuitdrukkingen en emoties behouden bleven. Zo konden kijkers toch de menselijkheid van de betrokkenen ervaren, ondanks dat de gezichten niet echt waren.
  Onderzoekers breiden dit idee uit naar tools voor alledaagse privacy – bijvoorbeeld experimentele “anonimiseringssystemen” die automatisch het gezicht van een persoon op foto’s die op sociale media worden gedeeld vervangen door een synthetische lookalike als die persoon niet heeft ingestemd met identificatie. Evenzo kan “voice skin”-technologie de stem van een spreker in realtime veranderen (zoals in online games of virtuele vergaderingen) om vooroordelen of intimidatie te voorkomen, terwijl de oorspronkelijke emotie en intentie behouden blijven.
  Deze toepassingen suggereren dat deepfakes mensen kunnen helpen hun digitale identiteit en veiligheid beter te beheren.

Deepfake gezichtsverwisseling kan worden gebruikt om personen te anonimiseren. Zo beschermde de film Welcome to Chechnya activisten in gevaar door hun gezichten te vervangen door die van vrijwillige acteurs via AI, waardoor hun identiteit werd verborgen maar natuurlijke gezichtsuitdrukkingen behouden bleven. Dit toont aan hoe synthetische media privacy kunnen waarborgen in gevoelige situaties.

Samenvattend zijn deepfakes een tweesnijdend zwaard. Enerzijds geldt:  “synthetische content is op zichzelf niet positief of negatief – de impact hangt af van de gebruiker en diens intentie”. De bovenstaande voorbeelden benadrukken de kansen om deepfake-technologie te benutten voor creativiteit, communicatie en maatschappelijk welzijn.

Anderzijds biedt dit krachtige hulpmiddel enorme mogelijkheden voor schade wanneer het kwaadwillig wordt ingezet. De afgelopen jaren zijn er tal van waarschuwingen geweest over misleiding en misbruik met deepfakes, die we hieronder nader bekijken.

Risico’s en Misbruik van Deepfakes

De toename van gemakkelijk te maken deepfakes heeft ook serieuze zorgen en bedreigingen veroorzaakt. Uit een onderzoek in 2023 bleek dat 60% van de Amerikanen “zeer bezorgd” was over deepfakes – het grootste AI-gerelateerde angstpunt. Belangrijke risico’s verbonden aan deepfake-technologie zijn onder andere:

• Desinformatie en Politieke Manipulatie: Deepfakes kunnen worden ingezet als wapen om desinformatie op grote schaal te verspreiden. Vervalste video’s of audio van publieke figuren kunnen hen laten zeggen of doen wat nooit heeft plaatsgevonden, waardoor het publiek wordt misleid. Dergelijke onwaarheden kunnen het vertrouwen in instituties ondermijnen, de publieke opinie beïnvloeden of zelfs onrust veroorzaken.

  Zo circuleerde tijdens de oorlog van Rusland in Oekraïne een deepfake-video van president Volodymyr Zelensky die zich zogenaamd overgaf; hoewel deze snel werd ontkracht vanwege opvallende fouten (zoals een onnatuurlijk groot hoofd en een vreemde stem), toonde het de potentie van tegenstanders om AI-nep te gebruiken in propaganda.
  Evenzo ging in 2023 een nepafbeelding van een “explosie” nabij het Pentagon viraal en veroorzaakte een korte beursdaling voordat autoriteiten verduidelijkten dat het AI-gegenereerd was.

  Met de verbetering van deepfakes groeit de vrees dat ze gebruikt kunnen worden om uiterst overtuigend nepnieuws te creëren, waardoor het publiek steeds minder in staat is om werkelijkheid van fictie te onderscheiden. Dit verspreidt niet alleen leugens, maar creëert ook een verontrustend “leugenaarsdividend”-effect – mensen kunnen zelfs echte video’s of bewijzen gaan wantrouwen door te beweren dat het deepfakes zijn. Het gevolg is een erosie van de waarheid en een verdere afname van vertrouwen in media en democratisch debat.

• Niet-Consensuele Pornografie en Intimidatie: Een van de vroegste en meest wijdverspreide kwaadaardige toepassingen van deepfakes is het maken van nepseksuele content. Met een paar foto’s kunnen aanvallers (vaak via anonieme forums of apps) realistische pornografische video’s van personen genereren – meestal gericht op vrouwen – zonder hun toestemming. Dit is een ernstige schending van privacy en seksuele intimidatie.

  Onderzoeken tonen aan dat de overgrote meerderheid van deepfake-video’s online (ongeveer 90–95%) niet-consensuele porno is, vrijwel altijd met vrouwelijke slachtoffers. Dergelijke nepvideo’s kunnen persoonlijk verwoestend zijn, met gevolgen als vernedering, trauma, reputatieschade en zelfs afpersingsdreigingen. Bekende actrices, journalisten en ook particulieren hebben hun gezicht op volwassen content teruggevonden.

  Wetshandhavers en beleidsmakers zijn steeds alerter op deze trend; in de VS hebben verschillende staten en de federale overheid wetten voorgesteld of aangenomen om deepfake-pornografie te criminaliseren en slachtoffers juridische mogelijkheden te bieden. De schade van deepfake-pornografie benadrukt hoe deze technologie kan worden misbruikt om privacy te schenden, individuen te targeten (vaak met een anti-vrouwenbias) en lasterlijke nepbeelden te verspreiden zonder dat daders daarvoor zwaar gestraft worden.

• Fraude en Identiteitsfraude: Deepfakes zijn een gevaarlijk nieuw wapen geworden voor cybercriminelen. AI-gegenereerde stemklonen en zelfs live video-deepfakes worden gebruikt om vertrouwde personen na te bootsen voor frauduleuze doeleinden. De FBI waarschuwt dat criminelen AI-stem- en video-klonen gebruiken om zich voor te doen als familieleden, collega’s of leidinggevenden – waardoor slachtoffers worden misleid om geld over te maken of gevoelige informatie prijs te geven.

  Deze scams, vaak een hightech variant van “identiteitsfraude”, hebben al aanzienlijke verliezen veroorzaakt. In een concreet geval imiteerden dieven met AI de stem van een CEO en wisten ze een medewerker te overtuigen om €220.000 (ongeveer $240.000) over te maken. In een ander incident deepfakten criminelen de video-aanwezigheid van een CFO tijdens een Zoom-gesprek om een overdracht van $25 miljoen naar frauduleuze rekeningen goed te keuren.

  Dergelijke deepfake-gedreven social engineering aanvallen nemen toe – rapporten tonen een enorme stijging van deepfake-fraude wereldwijd in de afgelopen jaren. De combinatie van zeer geloofwaardige nepstemmen/video’s en de snelheid van digitale communicatie kan slachtoffers verrassen. Bedrijven lopen vooral risico bij “CEO-scams” of nep-leidinggevenden die opdrachten geven.

  Als medewerkers niet getraind zijn om audiovisuele media kritisch te beoordelen, kunnen ze een deepfake-instructie opvolgen die legitiem lijkt. Dit kan leiden tot diefstal van geld, datalekken of andere kostbare schade. Deze dreiging heeft beveiligingsexperts ertoe aangezet om strengere identiteitsverificatiepraktijken aan te bevelen (zoals veilige communicatiekanalen om verzoeken te bevestigen) en technische detectietools om audio en video in gevoelige transacties te authenticeren.

• Verlies van Vertrouwen en Juridische Uitdagingen: De opkomst van deepfakes vervaagt de grens tussen werkelijkheid en fictie, wat brede maatschappelijke en ethische zorgen oproept. Naarmate nepcontent overtuigender wordt, kunnen mensen authentiek bewijs gaan betwijfelen – een gevaarlijk scenario voor rechtspraak en publiek vertrouwen.

  Zo kan een echte video van wangedrag door de dader worden afgedaan als een “deepfake”, wat journalistiek en juridische procedures bemoeilijkt. Dit verlies van vertrouwen in digitale media is moeilijk te kwantificeren, maar op lange termijn zeer schadelijk.

  Deepfakes brengen ook lastige juridische kwesties met zich mee: wie bezit de rechten op een AI-gegenereerd portret van een persoon? Hoe passen laster- of smaadwetten op een nepvideo die iemands reputatie schaadt? Er zijn ook vragen over toestemming en ethiek – het gebruik van iemands gezicht of stem in een deepfake zonder toestemming wordt doorgaans gezien als een schending van rechten, maar wetgeving loopt hier nog achter.

  Sommige rechtsgebieden eisen inmiddels dat bewerkte media duidelijk worden gemarkeerd, vooral bij politieke advertenties of verkiezingen. Daarnaast staan platforms zoals sociale netwerken onder druk om schadelijke deepfakes te detecteren en te verwijderen (vergelijkbaar met hun aanpak van andere vormen van desinformatie of gemanipuleerde media).

  Technologisch gezien is het detecteren van deepfakes een “wapenwedloop”. Onderzoekers ontwikkelen AI-detectiesystemen om subtiele aanwijzingen van vervalsing te herkennen (zoals afwijkingen in bloeddoorstroming in het gezicht of knipperpatronen). Maar naarmate detectie verbetert, verbeteren ook deepfake-methoden om detectie te ontwijken – wat leidt tot een voortdurende kat-en-muisspel.

  Al deze uitdagingen maken duidelijk dat de samenleving moet nadenken over hoe media authentiek geverifieerd kunnen worden in het AI-tijdperk en hoe makers van deepfakes verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor misbruik.

De Deepfake Era Navigeren: Een Balans Vinden

AI deepfakes vormen een klassiek dilemma van technologische vooruitgang: enorme beloftes verweven met risico’s. Enerzijds zijn er ongekende creatieve en nuttige toepassingen – van het behouden van stemmen en vertalen van talen tot het bedenken van nieuwe vormen van verhalen vertellen en het beschermen van privacy.

Anderzijds bedreigen kwaadaardige toepassingen van deepfakes privacy, veiligheid en publiek vertrouwen. Het is cruciaal om de voordelen te maximaliseren en de schade te minimaliseren.

Er wordt op meerdere fronten gewerkt aan oplossingen. Technologiebedrijven en onderzoekers investeren in detectietools en authenticiteitskaders (zoals digitale watermerken of standaarden voor contentverificatie) om mensen te helpen echte media van nep te onderscheiden. Beleidsmakers wereldwijd onderzoeken wetgeving om de meest misbruikte deepfake-praktijken aan te pakken – bijvoorbeeld het verbieden van nep-pornografie, desinformatie bij verkiezingen of het verplichten van transparantie bij AI-bewerking van media.

Regelgeving alleen is echter lastig gezien de snelle technologische ontwikkelingen en het grensoverschrijdende karakter. Educatie en bewustwording zijn net zo belangrijk: programma’s voor digitale geletterdheid kunnen het publiek leren media kritisch te beoordelen en signalen van deepfakery te herkennen, net zoals mensen geleerd hebben om e-mailfraude of phishing te herkennen.

Als gebruikers weten dat “perfecte” of sensationele beelden nep kunnen zijn, kunnen ze dat meenemen in hun reactie of het delen ervan.

>>> Klik voor meer informatie:

De rol van AI in het digitale tijdperk

AI en kwesties rond gegevensbeveiliging

Uiteindelijk is het deepfake-fenomeen hier om te blijven – “de geest is uit de fles en we kunnen hem niet terugstoppen”. In plaats van paniek of totale verboden pleiten experts voor een evenwichtige aanpak: stimuleer verantwoorde innovatie in synthetische media en ontwikkel tegelijkertijd sterke beschermingsmaatregelen tegen misbruik.

Dit betekent het bevorderen van positieve toepassingen (in entertainment, onderwijs, toegankelijkheid, enzovoort) binnen ethische kaders, en tegelijkertijd investeren in beveiligingsmaatregelen, juridische kaders en normen om kwaadaardig gebruik te bestraffen. Door samen te werken – technologen, regelgevers, bedrijven en burgers – kunnen we een toekomst bouwen waarin deepfake AI “gewoon, vertrouwd en betrouwbaar” is. In zo’n toekomst benutten we de creativiteit en het gemak van deepfakes, terwijl we waakzaam en veerkrachtig blijven tegen de nieuwe vormen van misleiding die ze mogelijk maken.

De kansen zijn spannend en de risico’s reëel – het erkennen van beide is de eerste stap in het vormgeven van een door AI gedreven medialandschap dat de samenleving als geheel ten goede komt.